Λεξικό όρων 1ου κεφαλαίου

Αγροτική μεταρρύθμιση:

Αγροτική μεταρρύθμιση  ονομάζουμε την κατάργηση των μεγάλων ιδιοκτησιών και την κατάτμηση των αξιοποιήσιμων εδαφών σε μικρές παραγωγικές μονάδες, οικογενειακού χαρακτήρα, που ανταποκρίνονταν καλύτερα στις παραγωγικές και κοινωνικές συνθήκες που δημιουργήθηκαν μετά τη βιομηχανική επανάσταση.
[Οι ραγδαίες εξελίξεις που γνώρισε ο σύγχρονος κόσμος στον οικονομικό τομέα άσκησαν σοβαρές πιέσεις στον αγροτικό χώρο, ο οποίος κυριαρχούσε παραγωγικά αλλά και κοινωνικά στην ιστορία των ανθρώπινων πολιτισμών ως το 19ο αιώνα. Με την βιομηχανική επανάσταση η κυριαρχία αυτή άρχισε προοδευτικά να υποχωρεί και καθώς η κατοχή γης έπαυε προοδευτικά να είναι πηγή εξουσίας και κοινωνικού -ταξικού- κύρους, άνοιξαν οι δρόμοι προς την αγροτική μεταρρύθμιση.]

Βενιζελισμός:

Στην περίοδο 1910-1922, κατά την οποία η Ελλάδα βρισκόταν σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα, εμφανίστηκε μια νέα πολιτική αντίληψη, που εκφράστηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και ονομάστηκε συνοπτικά βενιζελισμός. Είναι δύσκολο να ορίσουμε με λίγα λόγια τι ακριβώς ήταν αυτή η πολιτική, στον οικονομικό όμως τομέα φαίνεται ότι ο βενιζελισμός θεωρούσε το ελληνικό κράτος ως μοχλό έκφρασης και ανάπτυξης του ελληνισμού. Το ελληνικό κράτος δηλαδή έπρεπε να επιδιώξει την ενσωμάτωση του εκτός συνόρων ελληνισμού και , με ενιαία εθνική και κρατική υπόσταση, να διεκδικήσει την θέση του στον τότε σύγχρονο κόσμο. Αυτό προϋπέθετε όχι μόνο θεσμικό εκσυγχρονισμό, που θα καθιστούσε το κράτος αποτελεσματικό και αξιόπιστο, αλλά και γενικότερη προσήλωση στην ιδέα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων του έθνους.

Διχοτόμηση της δραχμής:

“Διχοτόμηση της δραχμής” ονομάστηκε το οικονομικό μέτρο στο οποίο αναγκάστηκε να καταφύγει η ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να αντιμετωπίσει το δημοσιονομικό αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει το ελληνικό κράτος μετά τη διακοπή της πίστωσης των Συμμάχων στην Ελλάδα λόγω της επιστροφής του βασιλιά Κωνσταντίνου. Συγκεκριμένα, το Μάρτιο του 1922 η κυβέρνηση προέβη σε  ένα πρωτότυπο εσωτερικό δάνειο, με διχοτόμηση του χαρτονομίσματος.Το αριστερό τμήμα εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόμενης αξίας, ενώ το δεξιό ανταλλάχτηκε με ομολογίες του Δημοσίου. Η επιχείρηση στέφτηκε με επιτυχία, το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δραχμές και το επιχείρημα επαναλήφθηκε το 1926. [ Φυσικά, ο νομισματικός αυτός ελιγμός δεν στάθηκε ικανός να προλάβει τη Μικρασιατική καταστροφή και τις βαρύτατες συνέπειές της]. 

Κλήριγκ

Κλήριγκ ονομάζεται μια μέθοδος διακανονισμού που κυριάρχησε προοδευτικά στο εξωτερικό εμπόριο, ως μέτρο για τον περιορισμό της διεθνούς οικονομικής κρίσης του 1929, που έπληξε και την Ελλάδα μετά το 1932. Οι διεθνείς συναλλαγές δεν γίνονταν δηλαδή με βάση το μετατρέψιμο συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στα πλαίσια ειδικών λογαριασμών. [ Για μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου οι συναλλαγές με το εξωτερικό ήταν έντονα ελλειμματικές, η διαδικασία αυτή,πέρα από τα αρνητικά, είχε και θετικά στοιχεία.]

 

Φεντερασιόν:

Η Φεντερασιόν  ήταν μια μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της Θεσσαλονίκης , με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοιχτή, σε νέες ιδέες, εβραϊκή κοινότητα της πόλης. Μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα κατά τους Βαλκανικούς πολέμους αποτέλεσε σημαντικό δίαυλο για τη διάδοση σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα.

Ιστορικοί όροι 4^ου κεφαλαίου (Κρητικό)

Διάταγμα περί συγκροτήσεως της Κρητικής Συνελεύσεως	Ένα ακριβώς μήνα μετά την εγκατάσταση του Ύπατου Αρμοστή - Πρίγκιπα Γεώργιου- στην Κρήτη (άρα τον Ιανουράριο του 1899) , δημοσιεύτηκε το πρώτο σημαντικό διάταγμα «Περί συγκροτήσεως της Κρητικής Συνελεύσεως» και αμέσως προκηρύχτηκαν εκλογές για την ανάδειξη πληρεξουσίων. Στις εκλογές αυτές αναδείχτηκαν 138 χριστιανοί και 50 μουσουλμάνοι πληρεξούσιοι και η Κρητική Βουλή άρχισε τις εργασίες της στις 8 Φεβρουαρίου 1899.
Οργανικός Νόμος	«Πρόκειται για νόμο που εκδώθηκε το 1900 και αντιμετώπισε με επιτυχία ένα σοβαρό ζήτημα που απασχόλησε από την αρχή την Κρητική Πολιτεία, το ζήτημα του καθεστώτος της  εκκλησίας. Ο Οργανικός Νόμος του 1900 έδωσε λύση σε ακανθώδη εκκλησιαστικά ζητήματα, όπως ήταν η σχέση της Εκκλησίας της Κρήτης με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η εκλογή Μητροπολίτη και Επισκόπων. Το βασικό σχήμα, που ισχύει με μικρές τροποποιήσεις έως σήμερα, είναι ένα καθεστώς ημιαυτόνομης Εκκλησίας, της οποίας ο Προκαθήμενος εκλέγεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Κρητική Πολιτεία εκδίδει το Διάταγμα της αναγνώρισης και εγκατάστασής του ( σχολ. βιβλ. σελ. 208 ).
Ηνωμένη Αντιπολίτευσις	Η Ηνωμένη Αντιπολίτευσις δημιουργήθηκε μετά τη σύγκρουση Βενιζέλου  και πρίγκιπα Γεωργίου, όταν τα πολιτικά πράγματα στην Κρήτη οδηγήθηκαν σε πλήρες αδιέξοδο. Γύρω από το Βενιζέλο συνασπίστηκαν όσοι ήταν δυσαρεστημένοι από την αυταρχική πολιτική του του Πρίγκιπα και σχηματίστηκε μια ισχυρότατη «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις». Έμπιστοι συνεργάτες του Βενιζέλου ήταν ο Κ. Φούμης και ο Κ. Μάνος. Οι τρεις αυτοί αποτέλεσαν μια τριανδρία, που δε δίστασε να προχωρήσει σε δυναμική αναμέτρηση με τον Πρίγκιπα.
Περί ιδρύσεως σώματος δημοφρουρών ροπαλοφόροι	Μετά την έκρηξη της επανάστασης του Θερίσου η Κρητική Βουλή, που ενεργούσε κατά τις εντολές του αρμοστειακού περιβάλλοντος, αφού δεν υπήρχε αντιπολίτευση, ψήφισε το νόμο «Περί ιδρύσεως σώματος δημοφρουρών», οι οποίοι θα στήριζαν την έννομη τάξη. Αυτούς οι επαναστάτες τους αποκαλούσαν ροπαλοφόρους.
Προσωρινή Κυβέρνησις της Κρήτης	Η «Προσωρινή Κυβέρνησις της Κρήτης» οργανώθηκε στο Θέρισο μετά την έκρηξη της επανάστασης, με πρόεδρο τον Ελ. Βενιζέλο και υπουργούς τους Κ. Φούμη και Κ. Μάνο. Η κυβέρνηση προέβη στην έκδοση γραμματίων για εσωτερικό πατριωτικό δάνειο 100.000 δραχμών, οργάνωσε υπηρεσίες οικονομικών, συγκοινωνιών και διοίκησησης, τύπωσε γραμματόσημα και εξέδιδε εφημερίδα, «Το Θέρισο».
Τελεσίγραφο 2 Ιουλίου 1905	Η επιμονή των επαναστατών στον ένοπλο αγώνα και η παράταση της έκρυθμης κατάστασης, που απειλούσε με κατάρρευση την οικονομική και πολιτική υπόσταση της Κρήτης, ανάγκασε τις Προστάτιδες Δυνάμεις να αποστείλουν αυστηρό τελεσίγραφο προς τους επαναστάτες στις 2 Ιουλίου 1905. Οι Γενικοί Πρόξενοι των Δυνάμεων, οι οποίοι υπέγραψαν αυτήν τη διακοίνωση, καθιστούσαν σαφές ότι δε μπορούσαν να μεταβάλουν το πολιτικό καθεστώς του νησιού. Διαβεβαίωναν όμως ότι θα επιφέρουν ουσιώδεις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, που θα βελτίωναν θεαματικά την κατάσταση, υπό το ρητό όρο ότι εντός 15 ημερών οι επαναστάτες όφειλαν να καταθέσουν τα όπλα, με παράλληλη χορήγηση γενικής αμνηστίας.
Συμφωνία στο Μοναστήρι των Μουρνιών	Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις ανάμεσα στο Βενιζέλο και στις Μ.Δυνάμεις, που διήρκεσαν όλο το καλοκαίρι του 1905, στις 2 Ιουλίου 1905 υπογράφτηκε από το Βενιζέλο η τελική συμφωνία στο μοναστήρι των Μουρνιών Κυδωνίας. Εξασφαλίστηκε γενική αμνηστία και οι Μ. Δυνάμεις δεσεύτηκαν να επεξεργαστούν ένα χάρτη νέων παραχωρήσεων στον κρητικό λαό, αρνούμενες πάντως να επιτρέψουν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Κρητική Πολιτοφυλακή	(Οι διαπραγματεύσεις Βενιζέλου-Μ.Δυνάμεων για το τέλος της επανάστασης του Θερίσου  κατέληξαν σε ένα κείμενο μεταρρυθμίσεων που πρόβλεπε μεταξύ άλλων την ίδρυση Κρητικής Πολιτοφυλακής με Έλληνες αξιωματικούς που προηγουμένως θα παραιτούνταν από τον ελληνικό στρατό. –σελ 215. Τελικά…) Κατά την περίοδο της αρμοστείας του Αλέξανδρου Ζαίμη, το 1907,  οργανώθηκε για πρώτη φορά η Πολιτοφυλακή της Κρήτης, δηλαδή ο πρώτος στρατός του νησιού, που εξελίχτηκε σε αξιόλογη δύναμη, όπως φάνηκε αργότερα στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913.
Ευχαριστήριο ψήφισμα Κρητικής Βουλής	Μετά την ίδρυση Πολιτοφυλακής στην Κρήτη η παρουσία των ξένων στρατευμάτων κατέστη περιττή και οι Μ. Δυνάμεις αποφάσισαν να εκκενώσουν την Κρήτη μέσα σε ένα χρόνο, με μόνη εγγύηση την ασφάλεια των μουσουλμάνων της νήσου. Ένα ευχαριστήριο ψήφισμα της Κρητικής Βουλής (21 Μαίου 1908) προς τις Μ.Δυνάμεις ήταν η επίσημη πολιτική πράξη της χειραφέτησης της Κρήτης από την προστασία των Μ.Δυνάμεων. Το νησί έπρεπε πλέον να κινείται με τις δικές του δυνάμεις στη διαχείρηση του Κρητικού Ζητήματος.
Επίσημο ενωτικό ψήφισμα  Κρητικής Κυβέρνησης	Στις 24 Σεπτεμβρίου 1908 η Κρητική Κυβέρνηση εξέδωσε επίσημο Ψήφισμα για την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Είχε προηγηθεί λαϊκή συγκέντρωση στα Χανιά όπου εγκρίθηκε ομόφωνα το πρώτο ψήφισμα της ένωσης (από τη Β΄Συνακτική Συνέλευση). (Οι νέες αυτές εξελίξεις  ευνοήθηκαν από δύο μεγάλα εξωτερικά γεγονότα που ήρθαν να ταράξουν την πορεία των πραγμάτων: την προσάρτηση της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης από την Αυστρία και την ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε βασίλειο, με ταυτόχρονη προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας. Η ελληνική κυβέρνηση του Γ. Θεοτόκη υπέδειξε στου Κρήτες την ανάγκη λαϊκών κινητοποιήσεων, για την κήρυξη της ένωσης με την Ελλάδα και το Ψήφισμα ήταν απόρροια των εξελίξεων αυτών.)